Dan hriat loh hi chhuanlam a tling lo, tih hi Dan Thupui pakhat a ni bur mai a. Dead ve fu a ni.
Sociologist ka ni a, Lady Shri Ram leh JNU ah te Sociology ka zir thin a. Sociology ah chuan Sual hi Dan lampang aṭang ni lovin society/khawtlang zawkin engtin nge Sual a ngaih tih philosophy hi kan tui pui ṭhin a.
Crime is that which offends the sensibilities of the society, tih hi Mitochondria is the powerhouse of the cell, tih tluk zeta College atanga ka by-heart a nih phah a ni.
Crime discussion ah hian interesting deuh chu Dan leh Khawtlangin Sual a thliar dan hi a in ang lo ve fo a. Thil lian tham – human trafficking, drug smuggling etc. ah hi chuan Khawtlang leh Dan pawh a inkalh lo a, an thu a rual khawp a.
Thil lian tham ni lem lo, Dan pawi sawi si lo, Society pawi sawi si a lo awm thung a. Example awlsam ber pawh Incheina hi a ni ang. Engemaw laia emo culture hluar em em lai te, tunhnaia Korean culture lar leh te, heng popstars/actors te inchei dan anga tleirawlte an inchei hian Dan chu an bawhchhe lo, mahse khawtlang ṭhenkhat mit chu an ti kham a, pawi tlem chu a sawi ve det chu a ni.
Sual han tih pawp rau rau pawh hi a thlirna – a Point of View – kan en a ngai a. Sakhuana lamah Christianity nen sawi zawm chuan Crime leh Sin an lo awm a. Entirnan “Awhna Sual” te kan ti a. Christian mit aṭang chuan Sin a ni a, Dan mit atang chuan a lo ni ve lem lo a. Chutih laiin Tualthahna te chu sakhaw dan aṭang leh Dan mit atang pawhin Sual a lo ni ve ve a.
Mihring inthahna te pawh a chang chuan debate chiam a lo la ngai a – tunge tual thattu, tunge a thah, eng vanga that nge a nih, tih te a zir hian a la debate theih cheu ṭhin a. Female Foeticide te society leh sakhua chuan a pawm, mahse Dan in a pawm lo. Self-defense lamah thah tuma min bei tu laka kan lo invenna lamah kan lo that palh anih chuan Dan leh Society chuan thiam min chan tir mai thei; sakhuana in enge a sawi tih chu a sakhua a zir te a lo ni leh ang a. Indona ah ram tan mi kan that a, ram tan kan thi a; Sual a ni em?
Dan Mit te kan han ti ṭhin a. Justice is Blind, kan ti bawk a. Dik taka Rorelna chu a mit a del a ni. Art ah Lady Justice lem (a lim te pawh a niang chu) kan hmu ṭhin ang a, bukna a keng a, a in buk tawk a, a mit erawh chu a tuam ani. He art hi ka ngaina khawp mai a. Rorelna Dik kenkawh dawn chuan tu chungah nge ro ka rel, tih hriat loh hi a lo him a. Mihring ve tho kan ni a, familial leh social circles kan nei ve a. Kan personal relationship te office/professional life ah ken luh a mawi lo te, a thiang lo te, a lo awm a. Eng chen hi nge “kan in support” kan tih hian a huam, tih te pawh kan in zawh ṭhin a ngai. Theih chin chinah chuan Dan a dik taka kenkawh hi kan tum a, kan ti tur a ni.
Chumi ti thei tur chuan Dan kan hriat a ngai a. Ril taka kan hriat loh pawhin a tlangpui hriat hi a ṭul a ni. Sorkar hnathawk kan nih phei chuan department aiawh, department hmel lanna te kan lo ni a. Keimahni kaltlangin sorkar-in hna a thawk a, sorkar hmel lanna kan ni bawk a. Hetih vang hian a ai kan awh (sorkar) leh kan thawh sak te (mipuite) tan dikna kan duh a, Dan kan zawh ṭhat hi a pawimawh a. Sorkar office kan enkawl a, kan office zahawmna humhim leh a dikna hauhsak hi kan tih tur a ni a. Kan hnuaiah staff te kan nei a, an welfare te pawh kan ngaihtuah sak a ngai a. Hetiang zawng zawngah hian “hman aṭanga kan tih dan thin,” ti ngawt lova Dan awm sa leh Dan Thar te kan hriat te pawh a ṭul a.
Kan khawpui lehkhathiam ṭhenkhatte hi an biak tlak loh, kan ti ṭhin a. Underground sipai tih pawha leihnuaia awm tak tak anga lo ngai BA Political Science te an lo awm leh nawlh ṭhin bawk vei nen. Thingtlang lehzualah phei chuan, lehkhathiam loh chhuanlam tel bawk nen, khaw hawi hi a zim duh khawp mai a. Mi in an tana ṭha tur te, an chanvo ngei ngei te, an lo hre lo a. An hriat reng pawh an lo ban ngam lo fo mai a. Public servant, sorkar thu leh hla man thiam leh hre phak, te hian mawhphurna kan nei sang a ni.
Dan hi kan hriat a ngai, tih hi kan hre chiang tawk lo mai thei. Thil Sual kan tihin “Ka lo hre lo a,” tih kha chhuanlam a tling tlat lo. Mahse engtin nge India ram Dan ngah lutuk mai Dan zawng zawng hi kan hriat kim theih ang? A theih loh. Judge leh Ukil ho pawhin an hre vek seng lo. Mahse “dan hriat loh hi chhuanlam a tling lo,” tih a nih si bau si chuan kan nun min nghawng thei Dan tal chu kan ngaihven a kan hriat ve a ngai a ni. Lirthei ka khalh a, lirthei neih ka tum chuan Traffic Rules te, lirthei lampang Dan te ka in zir a ṭul. Maw!
Dan hriat hian kan tha a ti chak a. Inrintawkna min siam a. Tu in emaw Dan kalha kan chunga an chet hunah Dan min humhimtu kan hriat hian huaisenna min pe a. Kan hnathawhsak mipuite, an hriat loh kan hriatsak a thurawn kan pek te, hma kan lak sak theih na a lo ni a. A ngai a ni.
Tunlaiah mi kan titi dan a dang tawh a. Hmaichhana titi a, topic han discuss tlan a, han zir ho te hi a old-fashioned ta riau a. Social Media a kan platform ah te social leh legal rules ten min phuar ve ta lem lo anga ngaihna kan nei ta lehnghal a. Thu chiang lem lo pawh kan sawi huai angreng a. Internet a kan post te hi nuai reh ve theih an ni ve ta si lo nen tlem chuan kan khawvel hmachhawn dan pawh kan thlak a ngai tawh a ni. A hman hmanin defamation case ka file mai tur ania tih leh FIR file rawh tih leh Side B tih reng pawh hi ṭawng tladah ang deuhah ka ngai a. Hre ve zul si, biak tlaka hre leh si lo te ṭawngkam a ni duh riau.
Hetiang ah hian Dan kan hriat a ṭul. Lo in zir ru aw.
NB: Vawiin 11th Dec., 2025 hian Legal Awareness campaign kan nei a. A vawi khatna atan Keynote Address ka pe a. Nilengin thusawi ka ngaithla a, ngaihdan te te ka lo siam a, zawhna ka zawt a, ngaihnawm ka ti phian a, phek 11 note ka ziak chhuak a, ka hlawk pui hle. ATI leh Mizoram State Legal Services Authority te chungah ka lawm hle a, thubuai in neih chuan Lok Adalat pan rawh u, tih tê mai hi ka lo advise che u bawk e. It’s free anyway.